عروسی بختیاری از قند اشکنون تا عروس برون

          مدیر 
            بازدید : 95
          شنبه 11 مرداد 1393
           نظرات (0)
        

عروسی بختیاری از قند اشکنون تا عروس برون

یکی از سنت‌های پسندیده در همه جای دنیا امر ازدواج است که هر قوم و ملت برای این امر رسم و سنن خاص خود را داراست و نحوه خواستگاری و مراسم ازدواج و هدایایی که عرضه می‌شود در هر مکانی به روش خاصی اعمال می‌شود.

بختیاری‌ها معمولاً در بین خود ازدواج می‌کنند و کمتر پیش آمده که مرد بختیاری با زن غیر بختیاری یا زن بختیاری با مرد غیر بختیاری ازدواج کند.

ازدواج فامیلی یکی از ریشه‌دارترین و پر جمعیت‌ترین ازدواج در ایل بختیاری به شمار می‌رود، گستردگی این نوع ازدواج زبانزد خاص و عام است، شدت این ازدواج فامیلی به حدی بوده که هر گاه در خانواده‌ای پسر جوانی که هنگام ازدواج او فرا می‌رسید و یکی از دختران عمو، عمه، خاله، دایی و یا دیگر افراد فامیل نزدیک مجرد بود، حق نداشت به خواستگاری دختر بیگانه‌ای برود، زیرا عمل او توهین به خانواده‌های دختردار آن فامیل محسوب می‌شد و چنین عملی را سنت‌شکنی می‌دانستند و آن را مورد نکوهش قرار می‌دادند.

در گذشته انتخاب همسر براى پسر و دختر در میان بختیارى‌ها به‌عهده والدین آنها بود، به این ترتیب که پدر و مادر پسر، دختر را مى‌بینند و اگر او را مناسب دیدند با نزیکان خود مشورت مى‌کنند و چند تن از خویشان و بزرگان ده را به کدخدایى مى‌فرستند.

در صورت گرفتن پاسخ مثبت از طرف خانواده دختر، در نوبت بعدى همین افراد با یک‌ دست لباس و یک انگشتر و یک کیسه حنا به‌ عنوان تحفه به خانه عروس مى‌روند، این رسم هنوز هم پا بر جاست، هر چند رنگ و بوی زندگی سنتی خود را از دست داده و در برخی مناطق قدری رنگ باخته یا تغییر کرده است.

در این مقاله سعی شده تا مختصری از قدیمی‌ترین و شادترین مراسم‌های عروسی در اقوام بختیاری ساکن در استان چهارمحال و بختیاری را مرور کنیم.

قند اشکنون، شیرینی خورون، بله برون

پس از آن‌‌که خانواده داماد اجازه صحبت کردن از سوی خانواده دختر را یافتند، با هماهنگی قبلی روز و ساعت نیکی را انتخاب می‌کنند تا با آمادگی کامل و به همراه افراد فامیل و عده‌ای از مردان بزرگ طایفه سوار و پیاده با نواختن ساز و دهل به همراه داشتن چندین راس گوسفند و سایر وسایل پذیرایی به سوی خانه پدر دختر رهسپار می‌شوند.

در گذشته چنین مرسوم بود که در طول نامزدی هرگاه داماد جهت سرکشی و احوال‌پرسی به خانه نامزدش می‌رفت، هدایایی از قبیل سکه‌های نقره و گاهی طلا و پارچه و یا روسری به همراه می‌برد، اگر پیش از عروسی مصادف با عید نوروز می‌شد، مادر و خواهر داماد غذایی از برنج و گوشت و غیره تحت عنوان عیدی به خانه عروس می‌بردند.

هم‌اکنون غالب این سنت‌ها در غالب شهرها و اقوام بختیاری این استان منسوخ شده و در برخی اقوام نیز کم و بیش رایج هستند، اما به تدریج به کهنگی گراییده‌اند و این فرهنگ پر بار می‌رود تا با بی‌مهری و کم التفاتی از صفحه ذهن‌ها محو شود.

یکی از رسوم قدیمی بختیاری‌ها هنگام ازدواج این است که دختران نامزد شده شروع به بافتن قالیچه می‌کنند تا هنگام عروسی همراه خود به خانه داماد ببرند، نوع قالیچه، کیفیت و زیبایی آن حکایت از هنرمندی عروس خانم دارد، برای همین دخترکان بختیاری سعی می‌کنند این قالیچه را در نهایت زیبایی ببافند.

عقدکنان، زیر زونی(زیر لفظی)
عقدکنان بعد از قبول نامزدى انجام مى‌شود. اقوام عروس و داماد در این مراسم شرکت دارند و نوازندگان محلى که سازهاى‌ آنها دهل و کرنا است و به زبان بختیارى تشمال گفته مى‌شوند، در طول مراسم که گاهى چند روز طول مى‌کشد، مشغول نواختن هستند.

زن‌ها دستمال بازى و مردها چوب‌ بازى مى‌کنند. سفره عقد ساده‌ای گسترده شده و در آن یک جلد کلام و الله مجید، یک ظرف آب، نان، پنیر و سبزی، آینه و شمعدان، یک ظرف عسل و تخم مرغ محلی به همراه برخی اقلام دیگر قرار می‌دهند.

یکی از رسوم جالبی که معمولا باعث شادی و خنده اطرافیان می‌شود، رسم زیر زونی یا زیر زبانی است، به گونه‌ای که در هنگام قرائت خطبه عقد، عروس تا هدیه‌ای از داماد نگیرد بله نمی‌گوید.

عروس برون، سوار بازی
عروسى بختیارى‌ها دو یا سه روز به‌طول مى‌انجامد. عشایر براى سهولت کار، مراسم عقدکنان و عروسى را با هم انجام مى‌دهند. مراسم سواربازى در عروسى بسیار تماشایى است. سوارهایى که با داماد به محل جشن عروسى مى‌آیند، به‌دو دسته تقسیم مى‌شوند؛ یک دسته نزد عروس و دسته دیگر نزد داماد مى‌مانند. عروس که سوار بر مادیان است و پارچه نازکى بر روى او انداخته‌اند، با همراهان خود به‌ سوى خانه داماد مى‌آید.

داماد بعد از قدرى تاخت و تاز و حرکت نمایشى و میدان آرایی، خود را به عروس مى‌رساند و با حرکتى سریع دستمال او را از صورت او مى‌رباید و فرار اختیار مى‌کند و سواران عروس به تعقیب او و سوارنش مى‌پردازند. سواران داماد راه را بر سواران عروس مى‌بندند تا داماد را فراری دهند که گرفتار سواران عروس نشود، زیرا در آن صورت دستمال را از او پس مى‌گیرند و او را پیش ایل و طایفه خود بى‌اعتبار مى‌کنند.

براى پیروزى داماد، بهترین اسب را براى او آماده مى‌کنند. وقتى عروس را به خانه داماد مى‌برند، سواران پیشاپیش او به عملیات تحسین‌آمیز روى اسب، مشغول مى‌شوند و تیراندازى مى‌کنند در حالی که تشمال‌ها در طول راه به خواندن و نواختن ادامه مى‌دهند.

سایر مراسم عروسى از قبیل داماد سلام، پاگشا و غیره نیز از جمله مراسم بعد از عروسى است که به فراخور وضعیت مالی خانواده‌ها طبق آداب و رسوم مربوط به خودش به ترتیب پس از مراسم عروسی اجرا می‌شود.

نوای شاد ساز جشن، لباس‌های رنگارنگ بانوان و رقص چوبی آقایان صفای خاصی به این مراسم مبارک می‌دهد، ولی متاسفانه این آیین سراسر مهر، در حال فراموشی است و به جای آن ازدواج‌های پر زرق و برق شهری در حال رخنه کردن و جایگزینی این آداب و رسوم دیرینه است.

راز علاقه به «سنگ و جواهرات» از ایران باستان تا امروز

          مدیر 
            بازدید : 139
          شنبه 11 مرداد 1393
           نظرات (0)
        

راز علاقه به «سنگ و جواهرات» از ایران باستان تا امروز

بیش از 7000 سال است ساكنان فلات ایران، سنگ های باارزش در دل طبیعت را شناخته اند. سنگ های قیمتی با آن تلالو و شكست نور جذابی كه با هر چرخش، دلفریب ترشان می كند چند هزار سال است كه مردم دنیا را مبهوت و شیفته خود كرده است.

تاریخ عشق به جواهرات، تاریخی كهن است و حتما قدمتش به اولین جرقه های ذهن مردم ماقبل تاریخ می رسد كه البته باستان شناسان تاكنون توانسته اند فقط قدمت چند هزار ساله این عشق و علاقه را كشف كنند.

در لابه لای تاریخ، مردم ایران هم همواره نام خود را به عنوان مردمی جواهردوست و دوستدار سنگ های قیمتی ثبت كرده اند و تا آنجا كه به كشفیات باستان شناسی مربوط می شود بیش از 7000 سال است ساكنان فلات ایران، سنگ های باارزش در دل طبیعت را شناخته اند و با استخراج و پرداخت این سنگ ها، جواهرات و زیورآلاتی ساخته اند كه هنوز هم از پس هزاره ها، چشم بینندگان را خیره می كند. جواهرات سوخته شهر سوخته در سیستان، مایه فخر ایران است كه 3000 سال پیش از میلاد مسیح به دست نیاكان ما ساخته شده است.

شهر سوخته البته نام اصلی این شهر نیست و چون تاكنون اسم واقعی اش شناسایی نشده، باستان شناسان به علت وقوع دو آتش سوزی بزرگ در این شهر كه هنوز بقایای آن در این منطقه وجود دارد، نام شهر سوخته را برای آن انتخاب كرده اند.

ساكنان شهر سوخته، مردمی صنعتگر بوده اند و تحقیقات روی اسكلت های باقیمانده از آنها كه هزاران سال از آرمیدشان در گور می گذرد، نشان می دهد مردمی سختكوش بوده اند و به علت اشتغال به مشاغل سخت، بیشتر آنها در سن جوانی گرفتار چسبندگی مهره های كمر و گردن بوده اند. اما این مردم پركار، روحی لطیف و هنردوست نیز داشته اند كه اشیای به جا مانده از آنها همچنین زیورآلات و تزئیناتی كه بخصوص برای زنان استفاده می شده، نشان می دهد این مردم متمدن تا چه حد در شناخت سنگ های قیمتی، استخراج آنها، تراش دادن سنگ ها و ساخت مصنوعات باارزش تبحر داشته اند.

در كاوش ها از این شهر، مهره ها و گردنبندهایی از لاجورد و طلاكشف شده كه صنعتگران آن زمان برای ساخت آنها صفحه های طلارا به قطر كمتر از یك میلی متر درمی آوردند و سپس از آنها لوله ای استوانه ای شكل می ساختند و با رساندن دو سر این استوانه به هم، قطعه لاجوردی در میان آن كار می گذاشتند تا به این طریق گردن زنان آن دوران خالی از زیورآلات گرانبها نباشد.

آنها حتی پرنده خیال را فراتر از این حد به پرواز درآورده بودند و تبحر خود در ساخت جواهرات و زیورآلات را در تولید پوشاك نیز ظاهر كردند به طوری كه وقتی گروه كاوش های باستان شناسی در شهر سوخته، یك گور باستانی متعلق به یك زن را كشف كرد با اسكلتی روبه رو شد كه لباسی شبیه ساری پوشیده بود و از روی سینه تا پایین آن با پولك و سنگ های قیمتی تزئین شده بود.

گویا جواهرات و سنگ های باارزش جزئی از زندگی مردم این خطه از ایران باستان بوده است چون تخته نردی كه در این سرزمین نیز یافت شده تخته نردی باارزش از چوب آبنوس است با 20 خانه و 60 مهره كه مهره ها همه از جنس لاجورد، عقیق و فیروزه بوده است.

جواهرات و امپراتوری ها
اما فرهنگ علاقه به زیورآلات و ساخت جواهرات از سنگ های قیمتی با فروپاشی این تمدن از بین نرفت، بلكه پس از آن با اقتدارتر ظاهر شد تا ایرانیان همچنان مردمی هنرمند و هنرپرور در تاریخ باشند. قبایل بدوی در نقاط مختلف جهان در طول تاریخ به گونه ای زندگی كرده اند كه آثار باقیمانده از آنها نشان می دهد این قبایل با وجود ابتدایی بودن شیوه زندگی شان، به آراسته بودن ظاهر و زیبا شدن به كمك زیورآلات اهمیت می دادند. آنها از صدف، استخوان، سنگریزه، پنجه حیوانات، چوب، مروارید، مرجان و حتی پر پرندگان، زیورآلاتی چشمنواز می ساختند كه هنوز هم ریزه كاری های نقش بسته بر آن مایه تحسین است.

اما آنچه در فرهنگ ایران رخ داده بی نظیر و متفاوت از این سبك و سیاق است؛ فرهنگی كه در عهد باستان همواره زیر چتر امپراتوری های قدرتمند رشد می كرده و ثروتی كه از قدرت پادشاهان آن روز ناشی می شده به مردم مجال وارد كردن جواهرات و سنگ های قیمتی را به زندگی روزمره شان می داده است.

تا آنجا كه باستان شناسان موفق به كشف شده اند، نشان می دهد در امپراتوری های چهارگانه ایران (مادها، هخامنشیان، اشكانیان و ساسانیان) نقش جواهرات و سنگ های قیمتی در دستگاه حكومتی و زندگی مردم نقشی پررنگ و همیشگی بوده است به طوری كه شواهد نشان می دهد در زمان هخامنشیان، كار با طلاو جواهر به روشی ماهرانه صورت می گرفته است و كشف بازوبندها، شمسه ها، دستبندها، انگشترها، دكمه ها، مهره ها و گردنبند های مزین به سنگ های قیمتی متعلق به این دوره گویای این حقیقت است.

در حكومت اشكانیان نیز این علاقه البته با شدتی بیشتر حفظ شده و حتی صنعت جواهر سازی رونق بیشتری گرفته به گونه ای كه استنباط می شود روش اشكانیان در ساخت حلقه ها، تراش سنگ های قیمتی، كمربندها، كلاه ها، آویزها و سنجاق ها به حدی چشمگیربوده كه سایر ملت ها نیز از روش آنها در ساخت زیورآلات باارزش پیروی می كرده اند.

اما در دوره ساسانیان كه بسیاری از هنرهای ایرانی به اوج شكوفایی خود در عهد باستان رسید، توجه به سنگ های قیمتی هم با مهارتی چشمگیرتر از گذشته به زندگی شاهان و مردم وارد شد كه امروزه این پیوند ناگسستنی را می توان از پیچیدگی های موجود در مهرها و نشان ها، كیفیت سكه ها و روكش های تزئینی روی تاج ها، به كاربردن سنگ های قیمتی برای آرایش مو، روی ظروف، لباس ها و وسایل خانه و حتی در هنر نقره سازی ساسانیان مشاهده كرد.

سنگ كویت، در و گوهر است
كشف اسكلت دختری در آذربایجان كه از هزار سال پیش از میلاد مسیح تا امروز در گورش آرمیده است و جسدش با پیشانی بند، دستبند، انگشتر، خلخال و رشته ای از هفت مهره برنزی تزئین شده یا شواهدی كه نشان می دهد در زمان هایی دورتر از زمان زندگی این دختر، در فلات ایران گردنبندها و دستبندهایی ساخته می شده كه از دانه هایی شبیه دانه خربزه، اما توخالی و از جنس طلا تشكیل شده همه نشان از علاقه تاریخی مردم سرزمین ما به زیورآلات و سنگ های قیمتی دارد.

ما این علاقه را تا امروز هم با خود یدك می كشیم، اما تغییرات دنیای مدرن باعث شده ما نیز تا حدی در این حوزه، از ایرانی بودن مان فاصله بگیریم و صنعت طلاو جواهر سازی همچنین هنر ساخت زیورآلات مان، نه به اصالت دوران تاریخی كه بیشتر الگوبرداری از روش اروپاییانی باشد كه از قرن نوزدهم میلادی، مقارن با حكومت قاجارها به این سو، پایشان به كشور ما باز شد.

اما حتی كمرنگ شدن هنر اصیل ایرانی در صنعت جواهر سازی چیزی از رونق بازار سنگ های قیمتی در كشورمان كم نكرده است، اما با این حال باید اعتراف كرد گرانی این روزهای جواهرات و سنگ های باارزش، دست گروه وسیعی از مردم را از خریدن این زیورآلات قیمتی كوتاه كرده است كه این مساله برای كشوری كه پتانسیل زیادی برای تولید سنگ های قیمتی دارد، جای تامل است.

البته گرانی سنگ های قیمتی و زیورآلات مزین به این سنگ ها در همه جای دنیا وجود دارد كه ناشی از خصوصیات ذاتی سنگ های قیمتی است. این سنگ ها سرشتی زیبا، درخشان و دلپسند دارند كه بخوبی تراش می خورند، پردازش می شوند و استحكام شان را از دست نمی دهند. اما اینها كمیاب اند و براحتی یافت نمی شوند كه این كمیاب بودن بهترین دلیل برای عرضه آنها با قیمت های گران است.

سنگ های بهادار دو دسته اند:

آنهایی كه منشا آلی دارند؛ مثل مروارید، مرجان، كهربا و شبق و آنهایی كه معدنی اند و جزو كانی ها محسوب می شوند مثل الماس، یاقوت، توپاز و بریل كه بسیار قیمتی اند. البته كانی های نیمه قیمتی هم در نقاط مختلف دنیا وجود دارد كه همه بخشی از خصوصیات سنگ های قیمتی را ندارند، اما به علت زیبایی شان مورد توجه اند و تعدادی از آنها پس از تراش خوردن و پردازش، ارزشمند می شوند.

در ایران همه نوع از سنگ های قیمتی وجود ندارد، اما كشورمان مهد چند سنگ باارزش است كه شهره جهان است از جمله فیروزه كه از 7000 سال پیش تاكنون شناخته شده و مورد استفاده مردم قرار گرفته و بیش از هر سنگ باارزش دیگری در دسترس است و البته سنگ گارنت كه به رنگ های قرمز، نارنجی، قهوه ای و سبز بیشتر در استان كرمان یافت می شود و بازارهای جهانی مشتاقانه گارنت های ایران بخصوص رنگ سبزش را می خرند؛ هرچند كه این كانی با ارزش به اندازه فیروزه در میان مردم ما شناخته نشده است.